Hiện làm việc và giảng dạy ở trung tâm Đào tạo Đại học y khoa Phạm Ngọc Thạch,
bác sĩ, nhà văn hóa Đỗ Hồng Ngọc có mấy chục năm theo đuỗi bộ môn khoa học hành
vi giáo dục sức khỏe – bộ môn hầu như không có ở các Đại học Y khoa. Ông còn là
tác giả nhiều cuốn sách được đón đọc như Cành mai sân trước, Nghĩ từ trái tim, Thư
gửi người bận rộn…
- Thưa bác sĩ, bộ môn “không cần thuốc” này có giá trị
thế nào trong việc chữa bệnh?
• Là một ngành không hiệu quả trước mắt như mổ xẻ,
thuốc men, nhưng hiệu quả bền chặt sâu. Chúng tôi quan tâm yếu tố tâm lý xã hội
văn hóa nhân chủng, người bệnh tương tác với thầy thuốc. Người ta mắc bệnh cứ
nghĩ đến vi trùng nhưng bệnh tật lại do hành vi.
HIV, thuốc lá, huyết áp, tiểu đường, béo phì dẫn đến
tim mạch, nếu không chữa bằng hành vi mà chỉ chăm chăm kỹ thuật thì không đạt
được. Chỉ dựa vào kỹ thuật thì bệnh viện cứ quá tải, mở thêm bệnh viện ung thư
hoài. Tâm bệnh nguy hiểm hơn nhiều. Với stress, chỉ điều trị bằng thuốc là
không xong.
- Như vậy phải tìm nguồn gốc bệnh tật khác với phương
pháp xưa nay?
- Đây là một nhánh y tế mở rộng ra xã hội - tâm lý. Nó
làm cho sức khỏe tốt lên, hơn làm bệnh viện để hứng bệnh. Từ nuôi con, chủng
ngừa, dinh dưỡng, thay đổi hành vi xấu. Phòng bệnh hơn chữa bệnh.
- Nghe như lĩnh vực giáo dục đạo đức lối sống hơn là y
khoa với các kỹ thuật cụ thể?
• Nó có kỹ thuật của thể từ điều trị tâm lý qua.
Chuyên môn gọi là huấn luyện kỹ năng tham vấn tư vấn. Người bác sĩ sẽ không còn
ra lệnh, không lắng nghe mà phải thấu cảm người bệnh. Người bệnh không chỉ đau
mà còn khổ. Người VN có chữ đau khổ. Làm sao người bác sĩ thấy được nỗi khồ sau
nỗi đau. Những kỹ năng ứng dụng nhưng bằng tâm người thầy thuốc.
- Hiệu quả không, thưa bác sĩ? Vì xưa nay có lý do là
quá tải, thầy thuốc chỉ có vài phút khám, không kịp nhìn kỹ bệnh nhân?
• Rất có hiệu quả. Sau huấn luyện, họ thay đổi cách
tiếp xúc. Có mối quan hệ thầy thuốc - bệnh nhân. Trước đây cãi cọ hoài. Còn
việc quá tãi, càng cần truyền thông tốt cho nhiều người được nghe. Tài liệu, tờ
bướm, hướng dẫn gọn, đơn giản, cơ bản cần trong giao tiếp. Càng đông quá càng
phải dùng kỹ thuật truyền thông góp phần trị bệnh. Cũng có bệnh viện yêu cầu
phòng tư vấn, có bác sĩ chuyên môn tiếp.
- Dưới góc độ một nhánh y tế mở rộng ra xã hội, bác sĩ
đánh giá những vấn đề xã hội nào ảnh hưởng mạnh nhất đến sự đau ốm của con
người?
• Nhiều giá trị đã mất đi. Không kể những thứ nhỏ như
quả ớt xanh quê, nước mắm không còn ở thực đơn nhà hàng Phan Thiết sang trọng.
Bải biển xưa đi qua ai cũng muốn tắm, vất xe bên đường nhảy ào xuống, nay bãi
biển là của resort chia nhau từng khúc. Muốn tắm phải vào resort. Còn rất nhiều
giá trị cần quay lại
- Xin bác sĩ nói rõ?
• Giá trị gia đình. Lỏng lẽo. Gia đình hạt nhân cũng
li dị dễ dàng bị phá hủy. Vấn đề tình dục trong hôn nhân liên quan bệnh lý
truyền qua. Nếp sống cũ có lý của nó bảo vệ cá nhân, cộng đồng. Nay phát triển
rạn nứt. Đánh giá con người qua nhan sắc. Cái đẹp được đánh giá khác. Nay chỉ
là cao, gầy ốm, na ná mắt mũi giống nhau giả tạo. Có cô gái 20 tuổi bơm ngực,
mẹ cũng đồng ý, xong hư luôn. Mặc cảm. Khổ sỡ. Truyền hình, các cuộc thi khuyến
khích lòng tham, khuyến mãi, giải thưởng. Chạy đua vật chất, xa rời các giá trị
tinh thần trong khi phương Tây nay đã mệt, muốn quay lại cuộc sống an bình,
biết tri túc hơn.
Đua đòi, cạnh tranh, bản chất là áp lực. Các nghiên
cứu đưa ra con số 60-80% nguồn bệnh dù bệnh lý bên ngoài khác nhau nhưng nền là
stress. Nó làm biến đổi cơ thể. Tim mạch, dinh dưỡng, lối sống sai lầm. Bác sĩ
không quan tâm sẽ nuôi bệnh vì stress không can thiệp được. Về phương diện này,
tin rằng ngành tôi theo đuổi sẽ phát triển.
- Không lẽ ngành y không tìm cách tập trung chữa
stress bằng kỹ thuật y học?
• Ngành y có một số thuốc giảm trầm cảm, phòng tự tử.
Nhưng riêng một ngành y không giải quyết nổi. Một bệnh xã hội. Hậu quả của sự
phát triển nay đã ý thức được việc có hại. Tỉ phú quay về tâm linh, về vườn tự
trồng rau quả không thuốc trừ sâu. Sống an nhàn, hưởng cái sung sướng tự có củ
khoai, cà rốt hơn là mua ở siêu thị. Nhiều người có trình độ quay về tập quá
mới thực ra là đời sống xưa của ông cha, đâu có xa lạ gì.
- Theo bác sĩ, sự phát triển ở ta đã đánh mất những
gì?
• Mất cái tình, cái nghĩa. Sự đối xử trong gia đình
rạn nứt. Chồng chạy theo giá trị này, vợ chạy theo giá trị khác. Li dị. Con bơ
vơ, hận thù xã hội. Thanh niên sống thử đến bao giờ? Không có hôn nhân hạnh
phúc, đẻ con không được vì phá thai. Thụ tinh nhân tạo đời trẻ con được chăm
sóc quá đặc biệt dễ thành không bình thường. Cưng quá cũng như bỏ rơi quá không
tình hư đi. Còn mất nghĩa: hàng xóm cô lập ra. Ra đường sợ. Không ai nhường ai,
chen lên lề đường, trừng mắt nhìn người đi bộ làm như lỗi ở họ cản đường.
Cuộc sống thúc bách. Tôi có lần kinh ngạc thấy ông
chồng chạy xe nghe máy điện thoại, bà vợ ngồi sau bụng chửa to tướng cứ ngồi im
không can thiệp gì, cứ thản nhiên. Tranh thủ thời gian làm việc, kiếm chác cỡ
đó. Tình nghĩa mất, con người cô đơn. Cạnh tranh mất ăn mất ngủ, bệnh nhiều
lên, cứ đào tạo nhiều bác sĩ, nhiều bệnh viện. Đó không là sức khỏe, không là
hạnh phúc.
- Nhưng thưa bác sĩ, đó là sự trả giá để phát triển
không dễ tránh được?
• Cần phải trở lại chữ sức khỏe và hạnh phúc. Biết
định nghĩa sức khoẻ là tình trạng hoàn toàn sảng khoái về thể chất, tinh thần
và xã hội chứ không chỉ là không có bệnh. Có người bệnh lại có sức khỏe hơn vì
có đời sống an lạc yên tĩnh chấp nhận được xã hội. một trạng thái được đánh giá
khó hơn cân đo đếm máy móc. Tính chủ quan cảm nhận rất quan trọng.
Có từ bỏ cuộc chiến đấu cho phát triển không? Không.
Sâu hơn. Sự phát triển cuối cùng mục tiêu là hạnh phúc cho cá nhân, cộng đồng.
Phát triển cả vật chất va tâm linh, xã hội. Tôi có viết bài về bình quân hạnh
phúc đầu người của xứ Bhutan
- Theo bác sĩ, chúng ta có thể làm gì?
• Căn bản
nằm ở giáo dục. từ bé đã biết tiết kiệm, quí trọng vật chất làm ra, quí trọng
người khác. Ta cũng đừng quá bi quan. Chấp nhận trả giá rồi tỉnh ngộ. Tiếc
nhưng đâu có cách gì khác. Bản chất thiện trong các em được khơi gợi đúng, thấu
cảm của nó.
2. Dước góc nhìn phật giáo
- Vì sao bác sĩ thường nhìn các vấn đề có liên hệ đến
phật giáo qua các tác phẩm của mình?
• Stress
không phải từ bên ngoài. Người ta hay nói đến hoàn cảnh sống căng thẳng, nhưng
thật ra, stress từ tâm tị nạnh ganh đua không thiện mà ra. Phật giáo giải quyết
tận gốc chữa trong tâm. Nghèo hay giàu có đều có cách giữ cho ta an lạc. Không
chỉ đỗ thừa hoàn cảnh. Phật được gọi là y vương vì chú ý cả hai: Chữa cả bệnh
và hoạn. tôi đã học được qua lần bản thân bị tai biến mạch máu não phải mổ cấp
cứu ở sọ. Khi nằm viện, bác sĩ cho uống rất nhiều thuốc. Tôi biết trong số đó
chỉ có vài thứ cần thôi, còn cần chữa thiết yếu là từ nguyên nhân cách sống
căng thẳng. Phải tìm con đường. Trong kho tàng phật học, cách điều trị tâm
chuyển đổi tâm có kết quả hơn, làm mình thanh thản nhẹ nhàng sảng khoái hơn.
- Nhưng kỹ thuật cao của y học rõ ràng cứu người
thoát chết thật tuyệt vời?
• Đúng,
kỹ thuật cao quá tuyệt vời: mỗ tim, thay ghép gan, thận. Thông, cắt nối mạch
máu cứu người. Kỹ thuật cao có lợi cho những bệnh cần can thiệp. Nhưng bản thân
con người chỉ dựa vào kỹ thuật cao không có đời sống bình thường. Môt người một
ngày một bịch thuốc bự sáng, trưa, chiều, tối, lẩm bẫm nhớ. Không giờ nào hô có
sức khỏe. Kỹ thuật cao kỳ diệu, lẽ ra chết rồi thay được tim. Nhưng đi sâu đến
nỗi chia chẽ ngành y thành những mảnh nhỏ, chuyên sâu, giỏi lương cao nhưng
không thấy con người toàn diện, thí dụ đến mức chỉ thấy gan, nhỏ hơn nữa là một
mạch máu gan. Con người bị chẽ ra. Máy móc, như ô tô… chuyên môn hóa là tốt.
Nhưng một bệnh nhân vào là một lô bác sĩ, thiếu phần tổng hợp. Trên báo Pháp có
câu chuyện bà già ăn không tiêu, đến bác sĩ xét nghiệm, không thấy gì, chuyển
lên chuyên sâu cao hơn. Hết bao tiền, qua bao trung tâm, kết quả là không bệnh
gì. Bà già trải qua bao xét nghiệm, hãi hùng mắc bệnh tâm thần luôn. Họ cảnh
báo mắt trái của việc chuyên sâu thái quá.
3. Khôn lanh hơn, đề kháng yếu hơn
- Là một bác sĩ nhi khoa, bác sĩ nhận xét thế nào
về thế hệ con nít ngày nay?
• Thông minh hơn vì tiếp xúc nhiều với thế giới
hiện đại tivi, vi tính… dạn dĩ hơn. Được chăm sóc kỹ quá, không tiếp xúc với tự
nhiên, ăn kiêng cữ. Người lớn cũng thế. Có Việt kiều về nước, cứ đi ăn về là
tiêu chảy, uống nước đá là bệnh. Không có cơ chế tự bảo vệ sức đề kháng cơ thể.
Trẻ con cần được khuyến khích lê la (miễn đừng bửa bãi nguy hiểm). Chơi có sức
đề kháng tốt hơn. Xưa nó mặc quần thủng đít, ăn thua là chăm rữa, nay thì tả
lót bịt kín. Có nghi vấn khoa học cho là nguyên nhân vô sinh ở chỗ này. Nam
Phải có kiến thức, hiểu giá trị của chủng ngừa. Bại liệt,
bạch hầu, uống ván, bệnh dại, phải chủng ngừa. Trẻ em đề kháng yếu, nên thời
hiện đại có vacxin sức đề kháng viện trợ từ bên ngoài cung cấp, tạo đề kháng
hạn chế, hết là bị nặng hơn. Xưa trẻ em bị sởi từ bé, được đề kháng suốt đời.
Nay sởi người lớn bị nặng. Mặt trái của sự tiến bộ khoa học. Nghe kỳ cục, nhưng
phải nhìn ở nhiều góc độ. Tôi cũng là bác sĩ nổi tiếng “vì cho thuốc ít”. Trẻ
nít yêu tôi vì tôi không bắt chích thuốc.
4. Bác sĩ - Tác giả
- Ông viết rất nhiều sách, có thể coi đó là một
phần của công việc truyền thông giáo dục sức khỏe- nhiệm vụ bác sĩ của ông?
• Đúng
với công việc “bộ ba” của tôi: Trung tâm truyền thông - dạy học - viết lách.
Tôi nghiển ngẫm viết lách, giảng dạy, chia sẽ đềi trải nghiệm giúp đỡ người
khác. Phải học nhiều để làm được những điều đó. Đi giảng, viết chính là học.
Tôi có 16 năm ở bệnh viện nhi đồng, 12 năm chủ nhiệm khoa cấp cứu. Nhìn thấy
nhiều cái chết vô lý do thiếu kiến thức, thúc đầy tôi viết sách, cũng là để
cứu. tôi có 3 cuốn sách lĩnh vực nhi khoa được phổ biến khá tốt. Sách cho tuổi
già, mảng sách về tâm linh…
- Ông đã từng chịu mất mát trước cái chết của người
thân – Trải nghiệm này giúp ông chia sẽ gì với người đọc?
• 12 tuổi,
tôi từng chứng kiến cha tôi mất trong cảnh không thầy không thuốc. Tôi vào chùa
với người cô đi tu vì cô có 3 người con chết trong bão năm Thìn. Rồi con gái
tôi 21 tuổi đang học y, đi công tác xã hội bị tai nạn giao thông. Tôi từng làm
cấp cứu mà không cứu được con. Tôi cũng viết sách về cách nhìn cái chết và đón
nhận nó sao cho đúng với tiến trình tự nhiên. Có những đau khổ phải biết cách
chấp nhận. Nói là thời gian sẽ giải tỏa, thất ra cũng chả nguôi ngoai. Sự an ủi
tốt hơn là hiểu nguyên lý cuộc sống, hiểu sinh tử.
- Yêu văn học, có sáng tác, vì sao ông chọn ngành
y?
• Có 3 đường
lựa chọn: y khoa theo lời khuyên gia đình, sư phạm và viết văn theo sở thích cá
nhân. Sau cụ Nguyễn Hiến Lê khuyên nên học y. Theo cụ: Y khoa giúp người cụ
thể. Nếu có tâm hồn vẫn viết lách được và tiếp xúc nhiều nỗi đau, nhiều hoàn
cảnh. Học giỏi vẫn có thể dạy học. Vậy y có thể làm cả 3 thứ. Tôi học y, ghi
danh học văn khoa. Đại học Vạn Hạnh mở ngành xã hội học tôi cũng học. có tâm
thức vậy dẫn dắt, nó giải thích những con đường tôi đi qua.
- Xin cảm ơn ông
Bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc tốt nghiệp Đại học Y khoa Saigon năm 1969, chuyên khoa Nhi;
Tu nghiệp Y tế công cộng tại Đại học Harvard,
Hoa Kỳ và Giáo dục sức khỏe lại CFES, Paris, Pháp;
Nguyên Trưởng khoa Cấp cứu Bệnh viện Nhi Đồng 1
và giảng viên thỉnh giảng Đại học Y Dược TP.HCM;
Nguyên Giám đốc Trung tâm Truyền thông - Giáo
dục sức khỏe TP. HCM. Chủ nhiệm Bộ môn Khoa học hành vi và Giáo dục sức khỏe,
Trung tâm đào tạo và Bồi dưỡng cán bộ Y tế thành phố.
0 comments:
Post a Comment