"Thiện căn ở tại lòng ta
Chữ TÂM kia mới bằng ba chữ tài"…
Người Việt Nam chúng ta hầu như ai ai
cũng thuộc nằm lòng câu thơ trên trong Tập Truyện Kiều của cụ Nguyễn Du, và đều
quý chuộng giá trị của “Chữ TÂM” đích thực trong cuộc đời. Chữ TÂM phát xuất từ
“tim”, “lòng”, nhưng không hiểu theo nghĩa đen mà lại mang ý nghĩa tinh thần
rộng lớn hơn nhiều, có thể hiểu là “con tim” hoặc “tấm lòng” bao dung, nhân ái,
chân thành và cao cả nhất. Người Việt Nam rất coi trọng chữ
“Tâm” vì “cái Tâm” của con người còn quan trọng hơn cả những tài năng của
họ. Người có tài mà “ác tâm” thì chỉ là một hiểm họa cho xã hội. Cái “Tâm”
chính là tâm hồn, là tình cảm, là tấm lòng, là những gì thuộc lãnh vực tâm lý
và tâm linh của con người. “Tâm” không chỉ là suy tư của lý trí mà còn là tình
cảm, là những cảm xúc tốt đẹp... Biểu hiện của chữ Tâm chính là tình cảm thương
yêu, trân trọng con người và thiên nhiên, là những nỗ lực dựng xây một cuộc
sống tốt đẹp, nhằm đem lại an bình hạnh phúc cho con người.
Các tôn giáo đều đề cao chữ Tâm, thể hiện qua những cách
diễn đạt khác nhau. Đạo Công Giáo đề cao lòng bác ái – yêu thương và mời gọi ta
“đổi mới Tâm Lòng”, đạo Phật đề cao phẩm hạnh từ bi, hỉ xả, và dạy
phải “Minh Tâm Kiến Tánh”, đạo Lão nhắc mọi người phải “Luyện Tánh Tu
Tâm”, Khổng giáo lại khuyên “Dưỡng Tánh Tồn Tâm”… Cái Tâm chính là động
lực thúc đẩy và chi phối mọi hoạt động con người, điều khiển ý thức và cảm xúc
của họ, từ đó biểu hiện ra bằng các hành vi cụ thể trong cuộc sống và các mối
tương quan. Vì thế mà chúng ta cần phải sửa mình, trau dồi tập luyện để cái Tâm
của mình luôn hướng thiện, qui về những giá trị tốt đẹp. Điều đó giúp cuộc sống
chúng ta ngày càng phong phú hơn và luôn có những nghĩa cử cao quý; cách sống
phù hợp với đạo lý làm người.
Gặp gỡ các bạn bè Phật Giáo và Cao Đài, tôi thường hay nghe
câu chúc “Thân - Tâm An Lạc”. Tôi nghiệm thấy điều này thật chí lý và dễ
thương. Cả hai phần phải đi đôi với nhau vì “Thân” và “Tâm” của mỗi người
không tách rời nhau! Tâm hồn và thân xác chúng ta cùng hiện diện trong một thực
thể của chính cái tôi. Khi ta đau khổ, giận dữ, bực bội, âu lo hoặc thù hận thì
sẽ khiến cho cái “Tâm” không còn yên ổn nữa. Lúc đó ta phải “tịnh tâm” để tìm
kiến lại sự “bình tâm”. Người có cái “Tâm” thực sự sẽ có khả năng để sống đức
ái, yêu thương, nhân hậu như Lời Chúa trong thư của thánh Phaolô dạy: “Đức mến
thì nhẫn nhục, hiền hậu, không ghen tương, không vênh vang, không tự
đắc, không làm điều bất chính, không tìm tư lợi, không nóng giận, không nuôi
hận thù, không mừng khi thấy điều gian ác…” (1 Cr 13, 4-6).
Cái “Tâm” an bình của một người sẽ thể hiện ra nơi lòng biết
ơn, trân trọng, sự cảm thông, quan tâm đến mọi người và nhất là khả năng tha
thứ, nhận ra điều tốt nơi người khác và nơi các biến cố xảy ra trong cuộc sống.
Có một câu chuyện ngắn (sưu tầm trên mạng) mang tựa đề là “Hãy tha thứ để nhẹ
tâm”, kể về một thiền sinh được vị thầy giúp khám phá ra rằng sự bình tâm hệ
tại nơi chính bản thân mình, chứ không do các yếu tố bên ngoài gây nên. Chuyện
kể rằng, người đệ tử hỏi: “Thưa sư phụ, con đau khổ vì cha mẹ tàn nhẫn, vợ con
ruồng bỏ, anh em phản bội, bạn bè phá hoại… Con phải làm sao để rũ bỏ được oán
hờn và thù ghét đây?” Vị sư phụ đáp: “Con hãy ngồi xuống tịnh tâm, tha thứ hết
cho họ”.
Vài hôm sau, người đệ tử trở lại: “Con đã tha thứ cho họ rồi
sư phụ ạ. Nhẹ cả người! Coi như xong”. Sư phụ đáp:“Chưa xong, con hãy về tịnh
tâm, mở hết lòng ra và thương yêu họ”. Người đệ tử gãi đầu: "Tha thứ thôi
cũng đã quá khó, lại phải thương họ thì...Thôi được, con sẽ cố làm". Một
tuần sau, người đệ tử trở lại, mặt vui vẻ hẳn khoe với sư phụ là anh đã làm
được việc thương những người mà trước đây đã từng đối xử tệ bạc với mình. Sư
phụ gật gù bảo: “Tốt! Bây giờ con về tịnh tâm, ghi ơn họ. Nếu không có họ đóng
những vai trò đó thì con đâu có cơ hội tiến hóa tâm linh như vậy”...
Lần sau người đệ tử trở lại gặp thầy, tin tưởng rằng mình đã
học xong bài thầy dạy. Anh hớn hở thưa rằng mình đã ghi ơn hết mọi người vì nhờ
họ mà anh đã học được sự tha thứ! Sư phụ cười: “Vậy thì con về tịnh tâm lại đi
nhé. Họ đã đóng đúng vai trò của họ chứ họ có lầm lỗi gì mà con tha thứ hay
không tha thứ?”... Thế đấy, một “cái tâm” an bình thực sự không bao giờ giận
hờn oán ghét ai, nên ngay cả sự thứ tha cho người cũng không cần đến. Câu
chuyện giúp mỗi người chúng ta biết mở rộng tâm lòng của mình để khám phá ra
rằng mỗi biến cố, mỗi con người đi ngang qua cuộc đời ta đều có một vai trò
nhất định. Để có được “nhân tâm” thực sự, chúng ta phải mở rộng lòng mình cho
một cách sống cởi mở, khoan dung, quảng đại, từ ái, luôn nhẹ nhàng niềm nở và
ân cần quan tâm đến mọi người xung quanh.
Trước những suy thoái về đạo đức trong xã hội hiện nay,
gương sống với cái Tâm chân thành thật hiếm hoi… Một câu chuyện khác có tựa đề
“Đừng xét đoán” của tác giả Jac. Thế Hanh, OP, mà một người bạn gởi đến cho tôi
qua email đã để lại cho tôi những cảm xúc trái ngược, vừa cảm phục cái Tâm
khiêm tốn của vị bác sĩ, vừa buồn cho sự vô tâm đầy vị kỷ của người cha... Câu
chuyện kể rằng vừa nhận được điện thoại, bác sĩ đã vội vã tới bệnh viện. Ông
khoác vội trang phục phẫu thuật và tiến ngay tới phòng mổ. Lúc đó, người cha
của cậu bé sắp sửa được phẫu thuật đang ngồi đợi tại cửa phòng. Nhìn thấy
bóng bác sĩ, người cha nói ngay : “Tại sao giờ này ông mới đến? Ông không hay
biết con trai tôi rất nguy kịch sao? Thực lòng ông có trách nhiệm nghề nghiệp
không vậy?”
Bác sĩ điềm tĩnh trả lời : “Thật xin lỗi, lúc này không phải
ca tôi trực nên tôi không có mặt tại bệnh viện. Thế nhưng vừa nhận được điện
báo tôi đến ngay đây… Và lúc này tôi muốn tịnh tâm một chút để chuẩn bị phẫu
thuật”. Người cha giận dữ : “Tịnh tâm à?! Giả như con của ông đang nằm
trong phòng cấp cứu ông có tịnh tâm được không? Nếu con trai ông sắp chết, ông
sẽ làm gì?” Vị bác sĩ lại mỉm cười trả lời : “Tôi sẽ nói điều mà ông Gióp
đã nói trong Kinh Thánh: ‘Thân trần truồng sinh từ bụi đất, tôi sẽ trở về
bụi đất trần truồng. Chúa đã sinh ra, Chúa lại lấy đi, xin chúc tụng
Chúa’. Các bác sĩ không có khả năng giữ lại mạng sống. Ông hãy đi và cầu
nguyện cho con trai ông. Chúng ta sẽ nỗ lực hết mình và cậy trông vào ân sủng
Thiên Chúa”.
“Khuyên lơn người khác khi mà bản thân mình chẳng dính dáng
gì xem ra quá dễ dàng”! Người cha phàn nàn... Thế rồi cửa phòng phẫu
thuật đóng lại. Vị bác sĩ miệt mài vài giờ liền cho ca mổ. Và ông rời khỏi
phòng phẫu thuật trong niềm hạnh phúc : “Cảm tạ Chúa. Con trai ông đã được cứu.
Nếu muốn biết thêm chi tiết, hãy hỏi cô ý tá vừa giúp tôi”. Không chờ câu trả
lời của người cha, vị bác sĩ tiến thẳng và rời khỏi bệnh viện...
Ngay khi nhìn thấy dáng dấp cô y tá xuất hiện, người cha nói
ngay : “Loại người gì mà lại cao ngạo đến như thế kia chứ! Thậm chí ông ta
không thèm dành vài giây trả lời cho tôi biết hiện trạng con trai
tôi”... Cô y tá cúi xuống, tuôn trào nước mắt trong xúc động, cô chậm rãi
trả lời: “Ông đừng nghĩ thế! Con trai duy nhất của bác ấy mới qua đời hôm qua
do một tai nạn. Hôm nay bác ấy đang lo tang sự cho cậu. Thế nhưng vừa nhận được
điện báo, bác ấy tới ngay để cứu con trai ông. Bây giờ thì bác ấy vội trở
về tiếp tục lo hậu sự cho đứa con yêu quý của mình”...
Không nói ra nhưng ai trong chúng ta cũng thấy rằng “cái
tâm” của vị bác sĩ trong câu chuyện thật đáng trân trọng vì ông đã gạt nỗi đau
của bản thân để tận tâm lo cho người khác và không hề bực bội khi bị trách móc
cách vô lý. Câu chuyện nhắc chúng ta đừng nên xét đoán hoặc kết án ai, vì
chúng ta không biết cuộc sống của người khác như thế nào, cũng như điều gì đang
diễn ra trong tâm hồn họ và những gì họ đang phải nỗ lực vượt qua. Nhưng trong
thực tế chúng ta khó thực hiện nếu không kiên tâm bền chí tập luyện cho mình.
Tôi rất thích những câu chuyện kể về chữ Tâm cao cả, và học
được nơi đó nhiều bài học cho chính bản thân mình. Một câu chuyện xảy ra tại
Nhật liên quan đến trận động đất vào tháng 3/2011 vừa qua. Sau khi động đất qua
đi, lực lượng cứu hộ bắt đầu các hoạt động tìm kiếm cứu nạn. Và khi họ tiếp cận
với đống đổ nát từ ngôi nhà của một phụ nữ trẻ, họ nhìn thấy thi thể của cô qua
các vết nứt. Nhưng tư thế của cô có gì đó rất lạ, tựa như một người đang quỳ
gối cầu nguyện; cơ thể nghiêng về phía trước, và hai tay cô đang đỡ lấy một vật
gì đó. Ngôi nhà sập lên lưng và đầu cô.
Đội trưởng đội cứu hộ đã gặp rất nhiều khó khăn khi anh luồn
tay mình qua một khe hẹp trên tường để với tới thi thể nạn nhân. Anh hy vọng
rằng, người phụ nữ này có thể vẫn còn sống. Thế nhưng cơ thể lạnh và cứng đờ
cho thấy cô đã chết. Cả đội rời đi và tiếp tục cuộc tìm kiếm ở tòa nhà đổ sập
bên cạnh. Không hiểu sao, viên đội trưởng cảm thấy như bị một lực hút kéo trở
lại ngôi nhà của người phụ nữ. Một lần nữa, anh quỳ xuống và luồn tay qua khe
hẹp để tìm kiếm ở khoảng không nhỏ bên dưới xác chết. Bỗng nhiên, anh hét lên
sung sướng: "Một đứa bé! Có một đứa bé!"...
Cả đội đã cùng nhau làm việc; họ cẩn thận dỡ bỏ những cái
cọc trong đống đổ nát xung quanh người phụ nữ. Có một cậu bé 3 tháng tuổi được
bọc trong một chiếc chăn hoa bên dưới thi thể của người mẹ. Rõ ràng, người phụ
nữ đã hy sinh để cứu con mình. Khi ngôi nhà sập, cô đã lấy thân mình làm tấm
chắn bảo vệ con trai. Cậu bé vẫn đang ngủ một cách yên bình khi đội cứu hộ nhấc
em lên... Bác sĩ đã nhanh chóng kiểm tra sức khỏe của cậu bé. Sau khi mở tấm
chăn, ông nhìn thấy một điện thoại di động bên trong. Có một tin nhắn trên màn
hình, viết là: "Nếu con có thể sống sót, con phải nhớ rằng mẹ rất yêu
con"!
Chiếc điện thoại di động ấy đã được truyền từ tay người này
sang tay người khác. Tất cả những ai đã đọc mẩu tin trên đều không ngăn nổi
dòng nước mắt: "Nếu con có thể sống sót, con phải nhớ rằng mẹ rất yêu con"...
Tôi cảm nhận được rằng tình cảm chân thực của con người dành cho nhau phải được
thể hiện cụ thể qua sự hy sinh quên mình, dấn thân phục vụ vì yêu thương mà
không tính toán... Như thế chữ Tâm không phải chỉ là một khái niệm trừu tượng
xa xôi, mà nó hiện diện ngay trong cuộc sống rất đời thường của mỗi người chúng
ta. Nó được thể hiện cụ thể qua từng hành động chúng ta làm, qua tinh thần
trách nhiệm của chúng ta đối với công việc, qua cách tiếp đón ân cần niềm nở,
qua cách hành xử đầy lòng nhân ái, trân trọng mọi người…
Bên cạnh đó, chữ Tâm còn mang nhiều ý nghĩa khác trái ngược,
vì cả thiện lẫn ác cũng đều do Tâm sinh ra. Người có cái tâm hẹp hòi, gian xảo
và đầy tham sân si, thì cuộc sống của họ cũng đầy dối trá lọc lừa và chiếm hữu.
Người có cái tâm ghen ghét đố kỵ thì cuộc sống chất đầy hận thù bực bội. Người
vô tâm hèn hạ thì cuộc sống mất đi phẩm cách tốt đẹp. Người ác tâm và hung bạo
thì cuộc sống bất an, luôn hằn học và là mối nguy hiểm cho mọi người... Trong
mỗi chúng ta nhiều khi cũng có những khuynh hướng xấu xa đó. Vì thế chúng ta
cần rèn luyện và tu dưỡng cái Tâm của mình. Khi cố gắng tập luyện và kiên trì
sống những phẩm chất tốt đẹp của con người, chúng ta sẽ nhạy bén hơn để cảm
nhận và chia sẻ với những nỗi khổ của tha nhân, sẵn sàng sẻ chia giúp đỡ người khác
mà không tính toán thiệt hơn, cởi mở và chân thành cộng tác trong những việc
công ích...
Người có cái Tâm thật sự cũng dám thẳng thắn tỏ rõ
quan điểm của mình trước những điều sai trái mà không vị nể, dám lên tiếng
trước những thói hư, tật xấu, luôn đứng về phía sự thật và bênh đỡ người cô
thế, không tìm lý lẽ biện minh cho mình, không dùng quyền hành áp đặt người
khác, biết coi trọng các giá trị đạo đức tốt và cổ võ cho những gì là Chân –
Thiện – Mỹ... Con người có cuộc sống hạnh phúc hay đau khổ, thiết tưởng cũng
tùy thuộc ở chỗ họ biết giữ cho Tâm của mình luôn hướng Thiện, hay là để cho sự
Ác chi phối, điều khiển nó.
Nguyện xin cho mỗi người chúng ta dù sống trong hoàn cảnh
nào cũng luôn giữ được một cái Tâm an bình và kiên định trong một lý tưởng sống
vững chắc. Như thế chúng ta có thể đạt được cái gọi là “Tâm bất biến giữa dòng
đời vạn biến” (trích trong bài thơ của một thiền sư). Nhờ đó chúng ta mới hiểu
được chân giá trị của những bão táp, những nghịch cảnh của cuộc đời, có khả
năng đứng vững trước những thách đố trong cuộc sống, và góp phần xây dựng bình
an hạnh phúc xung quanh ta.
(Bài viết đăng trong
tập san Nhịp cầu Tâm Giao 08 của Ban Đối Thọai Liên Tôn / TGP Tp.HCM, phát hành
vào cuối tháng 3/2012)
Nữ tu Ngọc Lan
0 comments:
Post a Comment